درگذشت پرفسور محمود ایوب

هـو
‏۱۲۱

إنّا لله وإنّا إليهِ رَاجعُون

یکی از اساتید به‌نام مطالعه ادیان و مطالعات شیعی و تفسیر قرآن مرحوم پروفسور محمد مصطفی ایوب دار فانی را وداع گفت. درگذشت ایشان ضایعه بزرگی برای محققین اسلام‌شناسی و قرآن‌شناسی در کل جهان خصوصا انگلیسی‌زبان‌هاست.
استاد ایوب متولد سال ۱۹۳۵ در عین‌قانا در جنوب لبنان بود. از آنجایی‌که پروفسور ایوب نابینا بودند به مدرسه مسیونرهای پریسبیترین مسیحیان Presbyterian missionary که مخصوص نابینایان بود، رفت.
بودن در این مدارس باعث شد که او به دین مسیح بگرود و عضو کلیسای آمریکایی تعمید دهندگان جنوب American Southern Baptist Church شود و به تبلیغ آیین مسیح و انجیل می‌پرداخت. مسیحی شدن او، مشکلاتی بین او و پدر و مادرش بوجود آورد.
او در دوران دانشگاه دوباره به اسلام گروید و او را به‌عنوان مسلمانی پرهیزگار و اهل تسامح می‌شناختند. لیسانس خود را در سال ۱۹۶۴ از دانشگاه آمریکایی بیروت گرفت و سال ۱۹۶۶ فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه پنسیلوانیا در رشته “اندیشه دینی” Religious Thought گرفت. در سال ۱۹۷۵ دکتری خود را در رشته تاریخ ادیان از دانشگاه هاروارد گرفت.
او یکی از اعضای برجسته و هیئت‌علمی مطالعات شیعی و مطالعات روابط و وابستگی مسیحیان و مسلمانان در دانشکده هارت فورد در دانشگاه جورج تاون بود.
او از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۸ مدیر بخش مطالعات اسلامی و استاد در دانشکده مطالعه ادیان در دانشگاه تمپل فیلادلفیا بود. همین‌طور در دانشگاه‌های هارت فورد، دانشگاه پنسیلوانیا و برکلی فعالیت داشت. او در سال ۱۹۹۸ در سطح فوق‌لیسانس در “جامعة البلمند” در لبنان رشته مطالعه تطبیقی ادیان و رشته ای درباره رابطه مسیحیان و مسلمانان را پایه‌ریزی کرد. وی در دانشگاه‌های سن‌دیگو، دانشگاه تورنتو و دانشگاه مک‌گیل تدریس کرد.
او را به‌عنوان مسلمانی معتدل می‌شناختند و در همایشی در سال ۲۰۱۳ وقتی‌که از او درباره داعش پرسیدند به چند نکته کلیدی اشاره کرد: اول این‌که “افراط‌گرایی همیشه مشکلی بزرگ در دین بوده” و جالب‌تر این‌که در آخر گفتند: “به عقیده من حرکات داعش منحصربه‌فرد و بی‌مانند نیست. افراطی‌گری در برهه‌های مختلف اسلام وجود داشته‌است.” در اینجا متوجه میشویم که پرفسور ایوب با اینکه مسلمان معتقدی بود ولی با تعصب به مسایل دینی نگاه نمیکرد و به راحتی این مطلب را پذیرفته بود که در طول تاریخ این اتفاق افتاده است.
او در سال ۲۰۱۳ در دانشگاه اوک‌وود Oakwood University در سخنرانی گفت که قلب معنویت و اخلاق اسلامی عشق است. در اینجا به عقیده بنده مرحوم ایوب به جنبه معنوی و عرفانی اسلام مینگریست چون خود نیک واقف بود به وقایع تاریخی ای که مسلمانان گرفتار قدرت طلبی یا افراطی گری شده بودند و چه فجایعی را ببار آوردند.
او مقالات و کتاب‌های زیادی نوشت. یکی از کتاب‌های او Redemptive Suffering in Islam:A Study of the Devotional Aspects of Ashura in Twelver Shi’ism است که درباره مصیبت یا رنج رهایی‌بخش درباره سیمای مذهبی و نیایشی عاشورا در مذهب اثنی‌عشری است.
جلدهای “قرآن و مفسران آن” از جمله خدمات ارزنده ایشان به مطالعات قرآنی در زبان انگلیسی است. کتابی دیگر با عنوان Islam: Faith and history نوشتند که عقاید و تاریخ اسلام را به‌صورت خلاصه توضیح می‌دهند و در این کتاب به اشعار صوفیه هم ارجاع می‌دهند و به نیکی در نوشتار مرحوم ایوب این مطلب روشن است که دیدگاه‌های عرفانی به اسلام و دیدگاه‌های قشری به اسلام چه ثمره ای داشته است. کتابی هم با نام A Muslim View Of Christianity: Essays On Dialogue دارند که اول شرح‌حال پرفسور ایوب است و بعد مقالات ایشان درباره رابطه مسیحیت و اسلام است. به‌خوبی می‌توان از این کتاب به‌عنوان کتابی مفید برای مطالعه و درک دیدگاه‌ها میان دین اسلام و مسیحیت استفاده کرد. کتاب دیگر ایشان کتاب The Crisis Of Muslim History: Religion And Politics In Early Islam است که با ارجاع به منابع معتبر تاریخی ایشان به دوران اولیه اسلام، صحابه و اتفاقاً مسایل سیاسی و اجتماعی در زمان چهار خلیفه اول می‌پردازند و همینطور به دیدگاه ها و عقاید شیعیان و سنیان در ‌باره این اتفاقات میپردازند. در این کتاب توضیح تاریخی درباره جنگ‌های اسلام و مسایل سیاسی اجتماعی این جنگ‌ها و جنگ جمل و اتفاقات صفین می‌ دهند که برای یک محقق بسیار راهگشاست.
ایشان یکی از پیشگامان تاسیس موسسه امام علی برای مطالعات شیعی در دانشگاه هارت فورد بودند که در حال حاضر استاد کرسی این موسسه در استاد گرامی آقای دکتر حسین کمالی می باشند.
مطالب فوق بیشتر مربوط به رزومه علمی ایشان بوده که در اکثر صفحات اینترنتی موجود است.
حقیر هم از ایشان خاطره ای دارم. زمانی‌که در دانشگاه یورک مشغول لیسانس مطالعه ادیان بودم، کلاسی تحت عنوان تفسیر قرآن داشتیم که روزی استاد ما اعلام کردند که یکی از اساتید برجسته تفسیر در قاره آمریکا پروفسور محمود ایوب به دانشگاه ما می‌آیند و در فلان روز سخنرانی دارند. همه در روز سخنرانی ایشان شور و هیجان عجیبی داشتیم. تااینکه ایشان آمدند و آن‌جا بنده متوجه شدم که ایشان نابینا هستند و بیشتر به همت و قدرت ایشان غبطه خوردم.
سخنرانی بسیار آموزنده ای کردند. در آخر که بخش پرسش و پاسخ بود بنده سؤالی از ایشان پرسیدم، وسط سؤال، گفتند این صدای یک ایرانی است! و همه حضار هم از شوخ طبعی ایشان خندید و هم از هوش ایشان تعجب کردند. بعد از برنامه خدمت ایشان رفتم، این استاد چنان با محبت با من که دانشجوی لیسانس بودم رفتار کردند و افتادگی کردند که همین امر بسیاری از دانشجوها را جذب ایشان کرده بود. در سخنان ایشان علاقه‌ای نسبت‌به علامه طباطبائی و تسلط کامل ایشان به تفسیر المیزان را حس کردم.
ایشان شاگردانی بزرگی در جامعه آکادمیک و مطالعات دینی تربیت کرد. خدمتی که ایشان به مطالعه تفسیر، مطالعات اسلامی و مطالعات مسیحی – اسلامی کرده‌اند، در تاریخ تحقیق ماندگار است و امروز خلأ بزرگی در این رشته حس می‌شود.

روحش شاد و یادش گرامی

رضا تابنده