علامه حسن زاده آملی

هو
۱۲۱

به بسم الله الرحمن الرحیم است
که عارف در مقام کن مقیم است

این بیت زیبا که بیانگر تمکن عارف در مقامی است که متصرف در عالم امکان است و نشان میدهد که عارف حقیقی مظهر اسم خالق حق تعالی است و می تواند به صرف توجه عرفانی، ایجاد و اعدام کند، اولین بیت از مثنوی عالی عرفانی «دفتر دل» سروده علامه حسن زاده آملی است. طبق آنچه آقای صمدی آملی در مقدمه شرح مثنوی دفتر دل نوشته اند، آقای حسن زاده آملی در یک واقعه شیرینی که بر سر مزار شیخ محمود شبستری، صوفی سده هشتم، برایشان دست داد، این معانی عالی بر دلشان الهام شده بود و ایشان یازده ماه بعد آنها را به شعر درآوردند.

جناب علامه حسن حسن زاده آملی که در چهارم مهرماه سال جاری به رحمت خدا رفتند به گواهی آثارشان -که تا به حال یکصد و نود اثر از ایشان به طبع رسیده- در مطلق علوم دینی مجتهد و صاحب نظر بودند. ذلک فضل الله یوتیه من یشاء
رحلت این عالم ربانی را به خانواده محترم و همه ارادتمندان و شاگردان سلوکی ایشان تسلیت می گویم و از خداوند متعال علو درجات روحی و معنوی ایشان را خواستارم.

جناب علامه حسن زاده آملی بقیه الماضین علمای سلف و شاگرد علمای طراز اولی همچون علامه شعرانی و علامه طباطبایی و آیت الله میرزا مهدی الهی قمشه ای بودند. ایشان با اینکه همه گونه امکانات لازم برای تصدی مقام مرجعیت برایشان فراهم بود پشت پا به این مناصب دنیوی زد و به کار درس و بحث و تألیف و شرح کتاب های فلسفی و عرفانی و ریاضی و هیئت و نجوم و ادبی و تربیت شاگردان پرداخت و آثار گرانبهایی از خود به یادگار گذاشت. شرح آثار بزرگانی چون اقلیدس و فارابی و ابن سینا و خواجه نصیر طوسی و ابن عربی و ملاصدرا و … از مهمترین خدمات فرهنگی ایشان است.

طریقه ایشان در عرفان عملی به تبعیت از عرفای مکتب نجف طریقه معرفت النفس بود، طریقه ای که از مرحوم شیخ علی شوشتری و ملاحسینقلی همدانی شروع شده بود و به علامه طباطبایی و علامه تهرانی و علامه حسن زاده رسیده بود و ایشان در این مسیر سلوک میکرد. و لذا از مهمترین آثار ایشان کتابهای عیون مسائل النفس و شرح آن «سرح العیون فی شرح العیون» و دروس معرفت نفس و هزار و یک کلمه و هزار و یک نکته و صد کلمه در معرفت نفس و گنجینه گوهر روان و انسان در عرف عرفان و انسان کامل در نهج البلاغه و انسان و قرآن و فص حکمة عصمتیه فی کلمة فاطمیه و … است که تماماً درباره معرفت نفس هستند.
آن بزرگوار قلمش سنگین، بیانش شیرین و طبعش موزون بود. قریحه شاعری ایشان با ذوق عرفانی بهم آمیخته شده بود و دیوانی پر از اشعار نغز عرفانی شامل مثنویات و غزلیات و قصائد فارسی و عربی را پدید آورده بود که به چاپ رسیده و در دسترس است و بیانگر حالات عرفانی سراینده آن است.

ایشان با توجه به حالات زاهدانه ای که داشت زندگی در گمنامی و به دور از منازعات علمی یا سیاسی و اجتماعی را برگزیده بود و با اینکه دفن شدن در حرم حضرت معصومه و کنار علما و مراجع بزرگ تقلید شیعه آرزوی هر عالم شیعی است ولی پس از رحلت، طبق وصیت خودش، پیکر ایشان را در مقبره خانوادگی در همان روستای ایرای لاریجان به خاک سپردند.
با اینکه تجلیل شایانی از ایشان به عمل آمد و با احترام ایشان را به خاک سپردند ولی این روزها متاسفانه در فضای مجازی دو دسته فرصت را غنیمت شمرده و با بی انصافی به شخصیت این عالم فرزانه تاخته و هجمه سنگینی علیه ایشان به راه انداختند.

یک دسته کسانی بودند که از سالها پیش ایشان را صوفی و درویش می خواندند و ایشان را بخاطر عقیده به وحدت وجود و معاد جسمانی به تقریر ملاصدرا و بخاطر اینکه ایشان شارح و طرفدار آثار ابن عربی و سایر عرفا و صوفیه بود، تکفیر میکردند.
دسته دوم کسانی هستند که متاسفانه سیاست زدگی بر مواضع آنها سایه انداخته و افراد را با موضعی که در قبال حکومت ها می گیرند می سنجد. مثلا ایراد می‌گیرند که چرا ایشان فلان کتابش را به فلان شخصیت سیاسی تقدیم کرده است.
اگر نگاهی به آثار گذشتگان همچون معراج السعاده نراقی که به فتحعلیشاه قاجار تقدیم شده یا بستان السیاحه که مصدر بنام محمدشاه قاجار است و … بیاندازیم می بینیم که این کار مرسوم بوده و بصورت سنت برای نویسندگان درآمده بود که کتابهای مهم خودشان را به پادشاه و حاکم زمان خودشان تقدیم میکردند تا به یادگار در تاریخ بماند که این نویسنده در زمان فلان حاکم می زیسته و کتاب در زمان حکومت او به رشته تحریر درآمده است و اغلب حاکمان زمانشان را به طور ضمنی به دادگستری و رحم و شفقت به مردم و نگاهبانی مردم در برابر دشمنان و اغیار می‌ستودند یعنی از شما حاکمان توقع میرود که به این صفات متصف باشید.

روحش شاد و با اولیای خدا محشور باد.

التماس دعا،
یاعلی مدد